Wie regelmatig naar de radarbeelden kijkt, heeft het vast weleens gezien: een rij buien die zich precies langs de Nederlandse kust ontwikkelt. Soms blijven ze hardnekkig op dezelfde plek hangen, terwijl het een paar kilometer verderop vrijwel droog blijft.

Dit laatste komt door kustconvergentie. Convergentie betekent dat luchtstromen bij elkaar komen. Wanneer lucht samenstroomt, moet deze stijgen. Dat omhoog bewegen van lucht is een belangrijke motor achter buienvorming, omdat opstijgende lucht afkoelt en het aanwezige vocht kan condenseren tot wolken en neerslag.

Langs de Nederlandse kust ontstaat kustconvergentie wanneer de wind boven land een andere richting of snelheid heeft dan boven zee. Vaak waait de wind boven zee iets meer uit het westen of noordwesten, terwijl de wind boven land wat meer zuidwestelijk of zuidelijk is. Ook is de wind boven zee vaak sterker dan boven land. Zowel de verandering van windrichting als het snelheidsverschil komen door het wrijvingseffect van het land. De zee heeft een glad oppervlak terwijl land door bijvoorbeeld bomen, heuvels en bebouwing een ruw oppervlak heeft. Op de grens waar dit wrijvingsverschil begint (de kuststrook) ontstaat een zone waar de lucht bij elkaar komt en dus gaat stijgen. Zie het als inrijden op een file in het verkeer.

In de afbeeldingen hieronder is goed te zien dat september en oktober in de kustgebieden het meest nat zijn.

Daarnaast speelt de de Noordzee ook op een andere manier een belangijke rol. De temperatuur van zeewater stijgt of daalt veel langzamer dan de temperatuur van het land. Daardoor zijn er vrijwel altijd temperatuurverschillen tussen land en zee, zeker in het voor- en najaar. Op een zomerse dag zal de zeewind bijvoorbeeld koeler en vochtiger zijn, terwijl boven het opgewarmde land een warmere luchtstroom aanwezig is. Wanneer die twee stromen elkaar ontmoeten, is de kustlijn de plaats waar de luchtmassa’s botsen.

Dit leidt tot extra opstijgende beweging, die de vorming van stapelwolken en buien stimuleert. Vaak ontstaan er in de zomertijd dan smalle lijnen met sterk ontwikkelde stapelwolken of buien die zich kilometers lang langs de kust uitstrekken.

Aan het einde van de zomer en in het begin van de herfst is het zeewater op zijn warmst met 15 tot 19 graden. Daarboven stroomt in de herfst regelmatig koelere polaire lucht uit het noorden of noordwesten. Dit levert een groot temperatuurcontrast op tussen het water en de lucht erboven waardoor de lucht zeer onstabiel wordt.

De combinatie van wrijving en de grote ontstabiliteit levert sterke stijgbewegingen en een explosieve buienontwikkeling precies in de kuststrook. De buienlijnen kunnen urenlang op dezelfde plek blijven liggen en grote hoeveelheden regen produceren. Lokaal kan in korte tijd 30 tot 50 millimeter neerslag vallen, met wateroverlast tot gevolg. Soms gaat het zelfs om aaneengeregen buien die een soort “neerslagband” vormen van Noord-Holland tot Zeeland.

Bovendien zijn herfstbuien vaak pittiger van karakter: naast regen komt er geregeld onweer, hagel en zware windstoten bij voor. Voor bewoners van de kuststreek is dit een herkenbaar beeld: terwijl het binnenland soms al droog en rustig weer heeft, komt in de kuststrook de ene bui na de andere binnenrollen.

Een opvallend aspect van kustconvergentie is dat de buien dikwijls boven of vlak achter de kust blijven hangen. Dit heeft meerdere oorzaken:

1. Het verschil tussen de wind op zee en land ligt logischerwijs precies bij de kust en is daarom als het ware “verankerd”. Het verschil in wind zal zich niet verplaatsen in tegenstelling tot een mobiele trog die wel verder het land op kan trekken. De buien bij kustconvergentie blijven daardoor gevoed door die samenstromende lucht en verplaatsen zich nauwelijks.

2. Het kan zijn dat de lucht boven het binnenland stabieler is, bijvoorbeeld door een warme deken van lucht hoger in de atmosfeer. Buien die proberen op te trekken, lopen dan als het ware tegen een “plafond” aan en sterven uit.

3. Zodra de buien te ver van de kust af bewegen, verliezen ze de motor die ze aandreef: de convergentie. Zonder dat mechanisme valt de buienactiviteit snel stil.

Bij een noordwestelijke stroming kan het soms zo zijn dat het IJsselmeer als de Noordzee werkt. In de oostelijk helft van Flevoland kunnen dan buien soms de hele nacht aanhouden terwijl het elders in het binnenland droog blijft.

Het fenomeen komt niet alleen in Nederland voor. Ook in andere kustgebieden, zoals langs de Engelse oostkust of de Duitse Noordzeekust, zien meteorologen vergelijkbare patronen.

Foto boven artikel: Pia Legerstee