Neemt niet weg dat de zomer van 2025 wel weer meer warme, zomerse en tropische dagen had dan gemiddeld, iets dat tegenwoordig bijna jaarlijks voorkomt.

Zomer in Nederland. Het woord roept beelden op van lange avonden, terrasjes, fietstochten door de duinen en een verkoelende duik in een meer. Maar steeds vaker gaat de zomer ook samen met waarschuwingen voor hitte, uitdrogende weilanden, afbladderende asfaltwegen en records die bijna elk jaar sneuvelen. De vraag dringt zich op: zijn warme, hete zomers inmiddels de norm geworden in Nederland?

Sinds 1900 is de gemiddelde temperatuur in Nederland met ruim 2 °C gestegen, bijna dubbel zo snel als het mondiale gemiddelde. Daarmee is niet alleen het klimaat opgewarmd, ook de referentie is verschoven. Een gemiddelde zomer uit de jaren zestig zou tegenwoordig koel ogen, terwijl een doorsnee zomer van nu destijds uitzonderlijk warm zou zijn geweest.

In de officiele KNMI statistieken zien we dat ook terug. Waar een hittegolf vroeger ongeveer eens in de tien jaar voorkwam, noteren we ze nu bijna elke paar jaar. Soms zelfs meerdere in één seizoen.

1976 wordt nog altijd herinnerd als hét schoolvoorbeeld van een hete, droge zomer. Twee maanden lang domineerden zon en droogte het weer. Het was een unicum in de 20e eeuw. 1976 is ook nog steeds het recordjaar als het gaat om neerslagtekort. De lijn staat nog steeds duidelijk bovenaan.in de grafiek die jaarlijks terugkomt.

2018 was vergelijkbaar qua droogte, maar dan in een wereld die al meer dan een graad warmer was. Het werd een zomer van uitdrogende beken, grote natuurbranden en boeren die watertekorten zagen oplopen. 2019 leverde het absolute Nederlandse hitterecord op van 40,7 graden in Gilze-Rijen, voorheen ondenkbaar. 2020 bracht opnieuw een ongewoon lange hittegolf.

Zulke opeenvolging van hete zomers was in de vorige eeuw hoogst uitzonderlijk. Nu lijken ze haast op elkaar te stapelen.

Klimaatverandering is niet alleen een kwestie van gemiddeld hogere temperaturen. Ook de grootschalige luchtstromingen die ons weer bepalen lijken te veranderen. De straalstroom, de snelstromende rivier van lucht hoog in de atmosfeer, meandert vaker en blijft soms lange tijd op dezelfde plek liggen. Daardoor ontstaan zogenaamde blokkades: hogedrukgebieden die wekenlang boven West-Europa blijven hangen en zo storingen po afstand houden en warmte en droogte vasthouden. In 2018 en 2019 was dit patroon heel duidelijk. De hitte en extreme droogte had toen een grote impact op natuur, landbouw en infrastructuur.

De straalstroom bestaat door het temperatuurverschil tussen de polen en de tropen. Hoe groter dat verschil, hoe sterker en strakker de straalstroom waait. Is het verschil klein dan vertraagd de straalstroom en gaat hij meanderen. Door klimaatverandering warmt het noordpoolgebied ongeveer twee keer zo snel op als de rest van de aarde en wordt het temperatuurverschil kleiner. Het gevolg is een zwakkere straalstroom die meer en uitgesproken meandert waardoor ruggen en troggen meer uitgesproken worden. Daarnaast is de oostwaartse verplaatsing van weerpatronen trager waardoor deze langduriger kunnen blijven hangen. Zo ontstaan er langere droge en hitte periodes maar kan het op een andere plek juist langdurig nat blijven.

Nee. Het weer blijft grillig. De zomer van 2021 was nat en koel, een herinnering dat variatie nog altijd bestaat. Ook 2024 was wisselvalliger dan de voorgaande recordzomers, maar de balans verschuift. Waar hete zomers vroeger een zeldzaamheid waren, is de kans er nu veel groter op geworden. In klimaatmodellen zien we dat trend doorgaan: de kans op een ‘1976-achtige zomer’ is in enkele decennia vele malen groter geworden.

Klimaatmodellen van het KNMI  berekenen dat de kans op een extreem warme zomer tegenwoordig vele malen groter is dan in de vorige eeuw. De reden is eenvoudig: door de opwarming van het klimaat schuift de hele verdeling van temperaturen op. Dat betekent dat wat vroeger een zeldzaam record was, nu vaker voorkomt. Wat we een zeer warme zomer aan het begin van vorige eeuw noemde was een zomer die gemiddeld 2,5 graad 

Klimaatwetenschappers stellen dat een gemiddelde zomertemperatuur zoals dit jaar, aan het begin van de vorige eeuw een zeldzaamheid zou zijn en misschien eens in de 1000 jaar zou voorkomen. Tegenwoordig zien we deze zomertemperaturen gemiddeld eens in de 2 tot 3 jaar. Een recordzomer zoals 2018 is volgens het scenario waarbij de uitstoot van CO2 onverminderd doorgaat in 2100 een gemiddelde zomer. Alle klimaatscenario's laten laten de kans op langere droge periodes groter worden, maar op hetzelfde moment is ook het risico op extreme regenval.

De opwarming van ons klimaat is in deze trend van warme, zomers en tropische dagen ook mooi te zien:

2025 had tot 1 september: 99 warme dagen,33 zomerse dagen en 8 tropische dagen.

Foto boven artikel: Ben Saanen